Heilige Geesttafel

[gabrielsm]

Beste mensen,

Er is een puzzelstukje dat ik maar niet gelegd krijg. Op 6 juli 1679 wordt er in Kalmthout een onwettig kind gedoopt die de naam Hubertus meekrijgt. De akte luidt als volgt:

"Baptizatus est Hubertus
filius illegitimus Joannis
Huijbrechts Van Velthoven
et Johanna Christiaenssen de
Greef  absq[ue] prejudicio
mensa Spiritus Sancti".

Het "probleem" is dat er in die tijd in diezelfde omgeving meerdere personen rondliepen die de naam Joannes Huijbrechts Van Velthoven (konden) gedragen hebben. Ik probeer nu uit te zoeken wélke Joannes Huijbrechts Van Velthoven de vader van deze kleine Hubertus was.

Misschien helpt het laatste deel van deze akte wel. Er staat daar (denk ik) geschreven dat men geen beroep kon doen op de Heilige Geesttafel.
Nu kom ik in dat doopboek wel vaker een soortgelijke opmerking tegen. En ik kan er niet echt een lijn in leggen wanneer men wel recht had op bijstand van de tafel van de Heilige Geest en wanneer niet. Je ziet het regelmatig staan bij de doop van "onwettige" kinderen, maar niet elk onwettig kind wordt geweerd van het recht op de Heilige Geesttafel. Ook zie ik wel eens staan dat men geweerd wordt omdat de ouders afkomstig zijn uit een ander dorp. Maar ook hier hetzelfde: niet elk ouderpaar dat afkomstig is uit een ander dorp wordt geweerd van de Heilige Geesttafel.

Weet iemand hoe dat zat? Wat waren toen allemaal mogelijke redenen voor de Heilige Geesttafel om te doen besluiten dat de ouders geen recht hadden op hun bijstand?

P.S: opmerkelijk is ook dat er in de doopakte geen vermelding is van doopgetuigen. Een slordigheidje van de koster of pastoor? Want ik neem aan dat er altijd wel iemand (te vinden) was die de rol van doopgetuige op zich nam. Ik ga er dus van uit dat men gewoon is vergeten om de namen van de doopgetuigen op te schrijven. Toch?

Met vriendelijke groeten,
Michel

[greetjepittery]

Goeie dag Michel,
We mogen er van uitgaan dat de geldelijke & materiële steun van de 'armendisch' door de H. Geestmeester(s) alleen voor de armsten bestemd was. 
De gehanteerde maatstaven zullen van streek tot streek (lichtjes) verschillend zijn geweest, maar... hier gaat het om 1 welbepaald dorp, Kalmthout ...

Ik probeer even mee te denken, maar niet meer dan wat ideeën en... bijkomende vraagjes.

- Zijn die verschillende maatstaven voor het al dan niet toekennen van een toelage van één en dezelfde 'H. Geestmeester' (Dischmeester)
  of  - makkelijker achterhaalbaar - door dezelfde pastoor geregistreerd? En : min of meer in een zelfde periode?
- Hubertus jr krijgt geen toelage, maar... als onwettig kind (filius illigitimus) was zijn vader uitzonderlijk wel gekend... 
  Hubertus sr kan vrij welgesteld geweest zijn en misschien wel (schriftelijk?) een toelage of onroerend goed (land en of huis) beloofd hebben
  (ontdekte zelf zoiets bij een 17de eeuwse rijke boer in een weesregister).
- Of, trouwde het koppel achteraf nog?  Klassiek voorbeeld zijn de militairen die pas (veel) later huwden?
  Heb je nog kinderen van dit koppel (ergens anders) kunnen opsporen?
- In Oost- en West-Vlaanderen zijn Staten van Goed en Weesregisters de 2de belangrijkste genealogische bron; in Antwerpen spreekt men vooral van       
  'Goedenissen, goeienissen'... Als één van de ouders overleden is en jonge(re) kinderen achterliet, dan bestaat daar nog een boedelverdeling van
  en zeker een aanwijzing van maternele & paternele voogden...
- "Geen toelage voor (onwettige) kinderen uit andere dorp..."  Ook niet altijd rechtlijnig en wellicht afhangend van de situatie,
   zo overeenkomst tussen 2 dorpen wie wat zal bijdragen en op basis van de toekomstige verblijfplaats van de moeder (& vader) wellicht...  Het Recht
   is immers niet statisch, maar dynamisch : het biedt door de eeuwen heen regels en een kader aan, maar past zich telkens ook aan de situatie aan.

En dan... Geen meter & peter?!? Kan bijna niet anders dan een slordige vergetelheid zijn, denk ik...
Heb zelf verschillende doopheffers aangetroffen die geen familie waren omdat de ouders van een ver(der) dorp kwamen
(zeker in barre wintertijden); typisch is dat de lokale koster dan peter is.  Deze 'vergetelheid' nooit tegengekomen >>> Iemand anders wel?

Groetjes, Greta

>>> Nog een andere klok horen luiden zou heel interessant zijn.

[greetjepittery]

Toch nog een 'achterkomertje', Michel...

"Er is geen lijn in te trekken" wie wel of niet bijstand kreeg..."

Voor genealogen blijven vele voorouders & verwanten helaas niet meer dan hun voor- en achternaam, vergezeld van de mijlpalen in hun leven :
geboorte - huwelijk - kinderen krijgen - overlijden - hoe belangrijk & fundamenteel dat ook is natuurlijk!

Wie of wat waren ze? Wat deden ze? Steeds meer bronnen komen nu vrij, ook digitaal,
maar slechts uitzonderlijk komen we te weten (via bvb erfenissen en voogdijschappen) of iemand al dan niet werk(on)bekwaam was. 
Zelfs in bewerkte (= beknopte) Weesregisters staan geen details; daarvoor moet men het ganse document in het archief zelf bestuderen...

Fysieke en mentale genezing & therapieën waren bijlange niet wat ze nu zijn...
Dit maar om te zeggen dat mensen toen veel meer levenslange fysieke of mentale beperkingen hadden. 
Blinden, kreupelen, 'onnozelen' (zoals toen de mentaal gehandicapte mens werd genoemd!), enz. bleven werkonbekwaam,
maar bvb een gezonde sterke boerenmeid kon voor zichzelf & haar onwettig kind zorgen...

[gabrielsm]

Dank je Greta. En mijn excuses voor de late reactie.

Mijn poging om het puzzelstukje via de “weg van de Heilige tafel” te leggen was iets te voortvarend besef ik nu. In ieder geval heb ik nu geleerd dat men ook een bijdrage kon krijgen als men uit een ander dorp kwam. Voorwaarde was dan wel dat er daarover een afspraak tussen desbetreffende dorpen moest zijn. Dit maakt de zoektocht er helaas niet gemakkelijker op. Integendeel zelfs. Ik had namelijk gehoopt dat ik een (geografische) schifting zou kunnen maken op basis van wat er in deze doopakte stond. Maar deze Van Velthoven kon dus ofwel uit Kalmthout zelf komen, maar even goed uit een ander dorp waarmee een overeenkomst was gesloten. En hoogstwaarschijnlijk zal dat wel Wuustwezel geweest zijn.

De vraag is ook wie die aanvraag heeft gedaan? Want ik kan me niet van de indruk onttrekken dat de Van Velthoven’s destijds een zekere welstand hadden. Dus lijkt het me raar dat Joannes Van Velthoven een beroep wou doen op de Heilige Geesttafel. In de parochieregisters (uit de wijde omgeving) is er nergens een huwelijk terug te vinden tussen Joannes Van Velthoven en Johanna Christiaenssen de Greef, noch een doopakte van enig ander kind. Misschien dat Johanna ongetrouwd en alleenstaand is verder moeten gaan en heeft zij die aanvraag om bijstand gedaan? Alhoewel…  was het in die tijd wel geoorloofd om als (alleenstaande) vrouw zo’n aanvraag te doen of waren dat ‘mannenzaken’?  En indien Johanna als alleenstaande haar (onwettig) kind heeft opgevoed, hoe zat het dan met de latere erfenis/boedelverdeling/ aanstelling van voogden na het overlijden van zijn biologische vader?

Het is echter nog altijd de vraag of Johanna er wel alleen voor stond om haar kind op te voeden. Want in de doopakte van Hubertus staat niet vermeld dat de vader afwezig was bij de doop. Mogen we er daarom van uit gaan dat Joannes wél aanwezig was bij de doop van zijn kind? Je ziet: de vragen zijn eindeloos.

In de volkstelling van 1693 is er geen enkel spoor terug te vinden van deze drie hoofdrolspelers. Hubertus is dan 14 jaar. Zijn vader en moeder zijn dus ofwel reeds overleden, dan wel verhuisd naar een andere plaats. Het begraafboek van Kalmthout brengt geen uitsluitsel over de eerste mogelijkheid: van een begrafenis van Johanna de Greef wordt niet gerept. Een begrafenis van een Joannes Van Velthoven, “Molitor” staat wel vermeld in 1681. Theoretisch zou dit dus de vader van Hubertus kunnen zijn. Ik zal eens in het archief van Kalmthout gaan zoeken of er een boedelverdeling of een aanwijzing van voogden terug te vinden is.

Met vriendelijke groeten,
Michel

[greetjepittery]

Tja, het is en blijft een puzzeltje, Michel...
maar waar ik toch nog even "de tanden wil inzetten" (en ze hopelijk niet stukbijt) 

(1)
Vooreerst intrigeert me Joanna haar familienaam.  Kwamen dubbelnamen in die tijd nog voor rond Kalmthout?
Zelf heb ik er enkele - maar een gans ander verhaal?? Een grote groep katholieke West-Friezen die rond Oostende voet aan wal zette
rond en kort na 1600 en aanvankelijk hun Hollandse plus een Vlaamse naam aannamen. 
Tot nu toe ziet men hoeven naar Fries model in deze streek, maar ze integreerden volledig na 1 à 2 generaties en de dubbelnamen verdwenen,
maar... sommigen namen het eerste deel van hun dubbele familienaam aan, anderen het tweede deel, zo werd Houtzagers Eewouts een H-tak en een E-tak!
In de 16de eeuw had je een massale vlucht van protestants geworden stedelingen (vooral Leuven en Antwerpen) naar Holland,
maar nadien kwam er ook een veel kleinere landverhuizing op gang van katholieke Hollanders naar Vlaanderen.
>>> Geen idee of ze ook in jouw streek belandden, maar toch wel de moeite om zowel op Christiaenssen als op de Greef te zoeken.
        Het voorvoegsel 'de' kan zowel op kleine, mogelijks verarmde adeldom duiden,
        maar ook op een Nederlands gebruik waar 'de' en 'van' achternamen altijd met een kleine letter worden geschreven. 
        Misschien dus ook even de DTB-boeken van net over de grens doornemen.

(2)
Wie deed de aanvraag voor de 'Heilige Geesttafel'? (in de Vlaanderen : armendisch, dischgenoten en dischmeesters)
Voor zover ik weet is het 'de Staat', i.c. de plaatselijke dischmeesters die beslisten over toekenning van bijstand.
Heb in Oost- en West-Vlaanderen nooit een dergelijke toevoeging in de Parochieregisters gezien.
De H.Geesttafel is wat dat betreft misleidend, maar feit is wel dat Kerk & Staat toen nauw samenwerkten;
de pastoor kon 'een woordje' ten goede gesproken hebben bij de dischmeesters, maar hij ving bot
omdat JVV en / of JCDG wellicht voor zichzelf (door hun ouders) konden instaan. 

(3)
Als (!) Joannes V.V. toen in het leger zou geweest zijn, dan werd dat niet altijd vermeld...

(4)
Gaan opzoeken in het archief van Kalmthout of misschien zelfs in de goed draaiende Heemkundige Kring van Wuustwezel,
waar men je betere tips kan geven of doorverwijzen, is een prima idee.

Groetjes, Greta

[gabrielsm]

Dank je Greta, voor het meedenken. Hopelijk vind ik wat aanwijzingen in het archief.

Met vriendelijke groeten,
Michel